Fenotype versus genotype: wat je ziet is niet altijd wat je krijgt

Als je naar een egel of een tenrek kijkt, is het verleidelijk om aan te nemen dat wat je aan de buitenkant ziet het hele verhaal vertelt. Kleur, lichaamsbouw, gedrag, deze zichtbare kenmerken vormen het fenotype. Maar achter elk fenotype schuilt het genotype: de feitelijke genetische samenstelling die bepaalt welke eigenschappen een dier aan zijn nakomelingen kan doorgeven.

Voor fokkers en onderzoekers is het cruciaal om het verschil tussen fenotype en genotype te begrijpen. Het verklaart waarom twee dieren die er hetzelfde uitzien, heel verschillende jongen kunnen krijgen, en waarom verantwoord fokken afhankelijk is van meer dan alleen uiterlijk.

Wat is fenotype?

Het fenotype is de verzameling kenmerken die je bij een individu kunt zien, meten of observeren. Voorbeelden hiervan zijn:

• Rug- of vachtkleur bij egels
• Grootte en lichaamsgewicht
• Gedragskenmerken, zoals activiteitsniveau of temperament
• Bij tenreks zijn zichtbare kenmerken zoals lichaamslengte, vacht-/ruggengraatpatroon of klimvermogen

Het fenotype is het resultaat van genen die interacteren met de omgeving. Een egel kan bijvoorbeeld overgewicht (fenotype) krijgen door voeding en beweging, en niet alleen door genetica.

Wat is genotype?

Het genotype is de verzameling genen die het dier in zijn DNA draagt. Sommige van deze genen komen direct tot uiting in het fenotype, terwijl andere verborgen kunnen blijven als recessieve eigenschappen. Belangrijkste punten over het genotype:

• Bepaalt wat een dier aan zijn nakomelingen kan doorgeven.
• Kan recessieve genen omvatten die niet zichtbaar zijn in het fenotype.
• Kan alleen worden bevestigd door fokresultaten of genetische tests.

Waarom fenotype en genotype niet altijd overeenkomen

Twee egels kunnen allebei kaneelkleurig lijken (fenotype), maar de ene kan verborgen recessieve genen voor albino dragen, terwijl de andere dat niet heeft. Bij het fokken zullen de resultaten sterk verschillen, afhankelijk van het genotype, zelfs als de ouders er identiek uitzien.

Bij tenreks richt de fokkerij zich vooral op het behoud van gezonde populaties in plaats van op kleurkenmerken. Verborgen genotypes spelen echter een rol: recessieve genen voor gezondheidsproblemen worden mogelijk pas zichtbaar wanneer twee dragers met elkaar worden gekruist.

Implicaties voor de fokkerij

1. Kleurveredeling bij egels

• Het fenotype vertelt je hoe het dier er nu uitziet.
• Het genotype bepaalt welke kleuren of patronen in de volgende generatie kunnen voorkomen.
• Zonder stamboominformatie zijn de fokresultaten vaak onvoorspelbaar.

2. Gezondheidsmanagement

Sommige aandoeningen, zoals het Wobbly Hedgehog Syndrome (WHS), kunnen recessief overerven. Dieren kunnen gezond zijn (fenotype) maar toch een genetisch risico doorgeven (genotype). Uitkruising en zorgvuldige registratie verkleinen het risico op dubbele aanwezigheid van verborgen gezondheidsproblemen.

3. Tenrek-fokkerij

Zelfs wanneer uiterlijke kenmerken uniform lijken, is genetische diversiteit van belang. Twee tenreks die er niet verwant uitzien, kunnen toch een nauwe verwantschap hebben als hun genotype niet wordt gevolgd; dit kan leiden tot inteeltdepressie.

Samenvattend

• Fenotype = wat je ziet (zichtbare kenmerken).
• Genotype = de onderliggende genetische code (verborgen en zichtbare eigenschappen).
• Wat je ziet is niet altijd wat je krijgt: het uiterlijk van een dier onthult niet zijn volledige genetische potentieel.

Voor egels verklaart dit waarom het fokken van kleuren een stamboom vereist, en voor tenreks waarom het bijhouden van de voorouders essentieel is.

Inzicht in beide lagen vormt de basis voor verantwoord fokken, gezondere populaties en realistische verwachtingen.